Zmienne i wskaźniki
Sformułowanie problemów i hipotez upoważnia do wyodrębnienia zmiennych i wskaźników.
Według D.Dutkiewicza „zmienną nazywa się dowolną własność- cechą, która przybiera różne wartości, a przynajmniej dwie (jest warunek, by cecha nazywana została zmienną)” (8,Dutkiewicz W.,1996,s.43). Słownik socjologiczny definiuje pojęcie zmiennej jako ,,arbitralnie wybranej cechy, właściwość, charakterystyki itp. jakiegoś obiektu, procesu, zjawiska, zdarzenia, relacji, przybierającej w różnych sytuacjach i przypadkach różne wartości; pozbawionej samodzielnego znaczenia, o mniej lub bardziej określonym zakresie stosowalności”(25,Olechnicki K, Załęcki P.,1999,s. 258). Autorzy „Słownika socjologicznego” podają także typologię zmiennych:
zmienna eksperymentalną, której wartość lub cecha wywiera bezpośredni wpływ na przebieg eksperymentu, a jej właściwości są celowo zmieniane przez eksperymentatora, badającego zależności i prawidłowości tego wpływu;
zmienna ilościowa, która wyraża określoną właściwość lub cechę danego obiektu, a jej poziom lub natężenie można wyrazić liczbowo (np. wiek, staż małżeński);
zmienna jakościowa, wyrażająca określoną właściwość lub cechę danego obiektu, nie za pomocą wartości liczbowych, ale przez skategoryzowanie tych cech czy właściwości (np. kobieta – mężczyzna);
zmienna kontrolna, służąca do porównywania i kontrolowania kształtujących się relacji między właściwościami czy cechami dwu lub więcej obiektów (między zmiennymi niezależnymi a zmiennymi zależnymi);
zmienna losowa, w sposób losowy przybierająca różne wartości, przy czym jej zależność nie jest zależna od wartości, które przybierają inne zmienne;
zmienna pośrednicząca, wyrażająca specyficzna cechę lub właściwość danego układ (np. sytuacji eksperymentalnej), który wywiera wpływ na kształtowanie się zależności pojawiających się pomiędzy wartością określonej zmiennej niezależnej i odpowiadającej jej zmiennej zależnej
zmienna skokowa, która opisuje jakiś obiekt, sytuację, relację czy zjawisko, poprzez przybranie, w sposób skokowy, wartości odpowiadających kolejnym liczbom naturalnym (np. liczba dzieci w rodzinie może wynosić 0, 1, 2, 3, 4 itd.) (25,Olechnicki K., Załęcki P., 1999,s.258).
Przyjęte zatem przez badacza zmienne nadają badaniom kierunek i określają jednocześnie ich cel. Rejestr zmiennych oznacza próbę uświadomienia sobie przez jakie cechy będziemy poznawać związek zachodzący między zdarzeniami i wreszcie przez jakie cechy poznawać będziemy wpływ jednego zdarzenia na drugie. W zależności od tego jedne zmienne nazywają się zmiennymi zależnymi, a drugie niezależnymi.
Zmienna, która jest przedmiotem badania, i której związek z innymi zmiennymi chcemy wyjaśnić, nosi nazwę zmiennej zależnej. Natomiast zmienne, od których ona zależy, które na nią oddziałują, nazywamy zmiennymi niezależnymi. Według S. Nowaka „zmienne zależne to te, które są przedmiotem konkretnego badania, a zmienne niezależne to te od których zależą zmienne zależne, czyli które oddziałują na zmienną zależną (22Nowak S.,1960,s.130). Zdaniem W. Okonia „ zmienna niezależna jest to zmienna, której zmiany nie zależą od zespołu występujących w badanym zbiorze innych zmiennych” (24, Okoń W.,1987,s.364).
Zbiór wartości zmiennej przyjmuje postać jednej ze skal: nominalnej, porządkowej, interwałowej i ilorazowej. Typ skali określa podstawowe operacje empiryczne, jakie można przeprowadzić na zbiorze wartości danej zmiennej, wskazuje dopuszczalne przekształcenia matematyczne oraz określa jakie statystyki, miary korelacji i testy statystyczne można zastosować.
Zmienne nominalne pozwalają na pogrupowanie obiektów(osób) według wartości jakie przyjmują zmienne dla tych obiektów. Przykładem takiej zmiennej jest płeć, która to dla każdej osoby z populacji, przyjmuje tylko jedną z dwóch wartości Zatem całą badana populację można podzielić na tyle grup, ile wartości może dana zmienna nominalna przyjmować.
Zmienne porządkowe pozwalają na uporządkowanie obiektów według wartości, jakie przyjmują zmienne dla tych obiektów, zatem można nie tylko stwierdzić równość lub różność obiektów pod danym względem, ale również można wykazać, któremu z obiektów zmienna porządkowa przysługuje w najwyższym stopniu.
Zmienne interwałowe pozwalają określić o ile natężenie zmiennej X dla obiektu A jest większe lub mniejsze od natężenia tej zmiennej dla obiektu B.
Zmienne ilorazowe, pozwalają określić wielokrotność różnic, między kilkoma wynikami pomiaru.
Zmienne nominale określa się mianem zmiennych jakościowych, natomiast pozostałe typy nazywa się zmiennymi ilościowymi.
„Termin wskaźnik w metodologicznym znaczeniu służy do określenia pewnej cechy przedmiotu lub zjawiska, która pozostaje w takich związkach z inną jego cechą, że występowanie jej sygnalizuje obecność drugiej” (35, Sztumski J.,1984,s.36). Stefan Nowak podaje następującą definicje wskaźnika „wskaźnikiem jakiegoś zjawiska Z będziemy nazywać takie zjawisko W, którego zaobserwowanie pozwoli nam (w sposób bezwyjątkowy lub z określonym czy choćby wyższym od przeciętnego prawdopodobieństwem) określić, iż zaszło zjawisko Z” (22,Nowak S.,1965,s.247). Z definicji tej wynika, że wskaźnika musi być czymś, co da się zaobserwować, natomiast zjawisko lub cecha przez niego wykazywana jest najczęściej nie obserwowalna. Relacje zachodząca pomiędzy Z a W mogą mieć charakter:
rzeczowy, który jest możliwy do ustalenia na drodze empirycznej. Gdy istnienie W jest warunkiem konicznym, lub choćby wystarczającym dla Z, to mamy podstawy twierdzić, że istnieje między nimi określony związek rzeczowy;
logiczny, gdy istniejące związki między W a Z są możliwe do ustalenia na drodze rozumowej analizy pojęć wskaźnika i cechy przez niego wskazywanej (indicatum),
niekiedy przyjmuje się za wskaźniki, takie cechy, które sa powszechnie uważane za symptomy jakiegoś zjawiska czy stanu rzeczy. Można ich nie dostrzegać bezpośrednio, ponieważ owe cechy mogą wydawać się tylko zewnętrznym przejawem danych zdarzeń. Częstotliwość występowania Z i W może skłaniać do wnioskowania według prostego modelu, że jeśli W to Z.
Wskaźniki można sklasyfikować w zależności od charakteru indicatum oraz od typu związku łączącego go ze wskaźnikiem. Wyróżniamy, więc:
wskaźniki empiryczne, czyli takie, w których indicatum (=zjawisko wskazywane) jest obserwowalne. „Wskaźniki empiryczne, to takie przy pomocy których teza o zachodzeniu pewnej korelacji między wskaźnikiem a zjawiskiem przezeń wskazywanym, jest tezą empiryczną, rozstrzygalną na drodze obserwacyjnej” (22,Nowak S.,1965,s.249);
wskaźniki definicyjne, których dobór łączy się z jednoczesnym podaniem definicji indicatum, rolę wskaźnika pełni tu definiens zjawiska wskazywanego przez Z;
wskaźniki inferencyjne, czyli takie, w których indicatum jest ukrytą, hipotetyczną zmienna nieobserwowalną, ale posiadająca określone, obserwowalne następstwa.
Stosunkowo często spotkać można się także ze wskaźnikami mieszanymi: empiryczno-definicyjnymi, definicyjno-inferencyjnymi, empiryczno-inferencyjnymi oraz empiryczno-inferencyjno-definicyjnymi.
Wskaźniki stosowane w naukach społecznych, powinny spełniać funkcje zarówno poznawcze, jaki i praktyczne. Najistotniejszymi funkcjami przez nie spełnianymi są:
opisowe - umożliwiające ukazanie stanu rozwoju danego społeczeństwa czy środowiska albo też różnych systemów, które w nim występują;
analityczne – pozwalające na uchwycenie przeobrażeń, które zachodzą w badanej sferze;
oceniające – umożliwiające szacunkowe określenie wartości programów i działań podejmowanych w wybranej sferze działalności społecznej np. w kulturze, polityce, oświacie;
normatywne – jeżeli są stosowane jako pewne wielkości czy miary umożliwiające np. określenia stopnia realizacji danych celów;
ostrzegawcze – ukazujące różne tendencje, trendy lub ewentualne zmiany, jakie mogą się pojawić, a przez to pozwalają na ustalenie prognoz (35,Sztumski J.,1984,s.42).
Poniższe tabele przedstawiają zmienne niezależne i zależne, ich kategorie oraz wskaźniki, które przyjęłam w mojej pracy:
Zmienne niezależne
| Lp. | Zmienna niezależna | Kategorie | Wskaźniki |
| 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. | Płeć Wiek Stan cywilny Staż małżeński Wychowanie w duchu religijnym Stosunek do wiary Integracja ze społecznością religijną Znajomość założeń religijnych Akceptacja założeń religijnych | 1).kobieta 2).mężczyzna 1).do 25 lat 2).25-30 lat 3).30-35 lat 4).35-40 lat 5).40-45 lat 6).45 i powyżej 1).żonaty/zamężna 2).rozwiedziony/rozwiedziona 3).w separacji 4).wdowiec/wdowa 1).do 5 lat po ślubie 2).5-10 lat po ślubie 3).10-15 lat po ślubie 4).15-20 lat po ślubie 5).20-25 lat po ślubie 6).powyżej 25 lat po ślubie 1).tak 2).nie 1).głęboko wierzący/a 2).wierzący/a 3).niezdecydowany/a 4).niewierzący/a 5).zdecydowanie niewierzący/a 1).często 2).rzadko 3).nie i nie zamierzam 4).nie, ale zamierzam 5).nie mam zdania 1).bardzo dobry 2).dobry 3).dostateczny 4).słaby 5).bardzo słaby 6).nie wiem 1).akceptuję wszystkie 2).akceptuję większość 3).niektóre akceptuję, innych nie 4).nie akceptuję żadnych założeń 5).nie mam zdania | Pyt.31 Pyt.32 Pyt.34 Pyt.35 Pyt.16 Pyt.14 Pyt.8 Pyt.15 Pyt.10 Pyt.28 |
Zmienna zależna
| Lp. | Zmienna zależna | Kategorie | Wskaźniki |
1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. | Rola wiary religijnej w życiu małżeńsko-rodzinnym Zakres przestrzegania zasad ustalonych przez Kościół/wyznanie Akceptacja metod antykoncepcyjnych Dopuszczalność przerywania ciąży Rola kobiety w rodzinie Stosunek do rozwodów Typ związku małżeńskiego | 1).wiara jest najistotniejszym elementem 2).wiara jest istotnym elementem 3).wiara jest mało istotnym elementem 4).wiara nie ma znaczenia 5).nie mam zdania 1).wiara 2).sprawy małżeńskie 3).życie seksualne 4).planowanie rodziny 5).wychowywanie dzieci 6).trwałości małżeństwa 7).jakość życia 8).polityka 1).prezerwatywa 2).stosunek przerywany 3).pigułka antykoncepcyjna 4).kalendarzyk 5).inny sposób 6).żadna z metod 1).ciężkie warunki materialne 2).trudna sytuacja osobista 3).ciąża jest wynikiem gwałtu 4).zagrożenie życia matki 5).gdy dziecko ma urodzić się chore 6).inne 7).w żadnej sytuacji 1).tylko zajmowanie się domem i dziećmi 2).tylko praca zawodowa 3).praca zawodowa, prowadzenie domu i opieka nad dziećmi 3).praca zawodowa, a obowiązki domowe dzielone wraz z mężem 1).akceptuję 2).dopuszczam 3).nie akceptuję 4).nie mam zdania 1).patriarchalny 2).matriarchalny 3).partnerski 4).nie mam zdania | Pyt.1 Pyt.3 Pyt.4 Pyt.5 Pyt.18 Pyt.17 Pyt.20 Pyt.19 Pyt.27 Pyt.21 Pyt.17 Pyt.28 Pyt.29 |
komentarze
Nie D. Dutkiewicz, tylko W. Dutkiewicz.
skomentowano: 2015-09-13 15:05:11 przez: Ania
Copyright © 2008-2010 EPrace oraz autorzy prac.