www.eprace.edu.pl » model-rodziny » Rodzina- definicja i typologia

Rodzina- definicja i typologia

Trudno jest jednoznacznie zdefiniować rodzinę, gdyż jest ona kategorią podlegającą zmianom w warunkach historycznych, kulturowych i społecznych. Jak zauważył Jan Piotrowski rodzina występuje „w każdym społeczeństwie, od najbardziej pierwotnych i prostych, do najbardziej rozwiniętych i złożonych, niezależnie od sposobu zdobywania środków do życia i form gospodarowania, a więc niezależnie od ustroju społecznego, rodzina jest komórką zaspokajającą podstawowe potrzeby swoich członków” (29,Piotrowski J.,1970,s.171) Jest ona zatem terminem uniwersalnym dla wszelkich zbiorowości ludzkich, choć może przejawiać się za pośrednictwem różnorakich form. Rodzina jest jednocześnie najstarszą i najbardziej trwałą formą współżycia ludzi, spotykaną we wszystkich epokach, kulturach i społeczeństwach. U jej podstaw tkwią biologiczne cechy człowieka, co powoduje, iż pewne zadania przypisywane rodzinie, takie jak zaspokajanie popędu seksualnego, zaspokajanie elementarnych potrzeb życiowych oraz rodzenie i wychowywanie dzieci, wymieniane są jako podstawowe cechy w niemal wszystkich definicjach rodziny. Generalnie wyróżnia się cztery sposoby definiowania rodziny: strukturalny, funkcjonalny, inkluzyjny i uniwersalny.

Podejście strukturalne zwraca uwagę na skład i członkostwo w grupie. Można przyjąć, że rodzinę tworzy przynajmniej jeden rodzic i jedno dziecko, którzy biologicznie są ze sobą spokrewnieni i posiadają wspólne miejsce zamieszkania. Utworzona jednostka rodzinna z rodzica i dziecka mieszka razem przynajmniej z dwóch powodów: ponieważ są biologicznie spokrewnieni, lub też normy społeczne, jak na przykład adopcja, pozwalają na takie powiązania. Strukturalne definicje przyjmują pewne minimum- jednostkę rodzinną tworzy przynajmniej jeden rodzic i jedno dziecko.

Podejście funkcjonalne podkreśla cele i funkcje, które rodzina powinna wypełniać zarówno wobec swoich członków jak i całego społeczeństwa. Pojęcie normatywnie zdefiniowanych celów i funkcji używane jest dla określenia społecznych oczekiwań odnoszących się do rodziny, tak w wymiarze jednostkowym, jak i społecznym. Definicja tego typu ma wyraźnie instytucjonalny charakter i odnosi się do organizacji społecznej, albo grupy, która przez większość społeczeństwa uważana jest za grupę podstawową, desygnowaną do wypełniania istotnych funkcji oraz osiągnięcia indywidualnego i społecznego powodzenia. Rodzina może być tu definiowana jako grupa przynajmniej z jednym rodzicem i z jednym (lub więcej) dzieckiem, która realizuje podstawową funkcje socjalizacyjną oraz funkcję intymności, zaspokajająca potrzeby fizyczne i psychiczne.

Podejście inkluzyjne (otwarte) podkreśla znaczenie relacji między członkami grupy rodzinnej. Skupia się na motywacjach i preferencjach jednostek uwikłanych w relacje osobiste. Odchodzi się tu od instytucjonalnego definiowania rodziny i postrzega ja jako prywatną, dobrowolną grupę społeczną o szczególnych związkach. Jako rodzina może być w tym przypadku zdefiniowana jakakolwiek grupa dorosłych i dzieci utrzymujących wzajemne relacje prowadzące do powstania uczuć i więzi rodzinnych, które przywiązują ich do tej grupy. Definicja tego typu jest bardzo pojemna, gdyż zamiast dzieci i dorosłych można za rodzinę uznać jakakolwiek grupę osób np. pary kohabitujące, czy tez pary homoseksualne. Taka liberalna definicja rodziny wzbudza wiele kontrowersji, gdyż okazuje się, że heteroseksualność, ważna przy dotychczasowym definiowaniu małżeństwa i rodziny, może się okazać znaczącą zmienną. Przyjęcie rozszerzonej definicji rodziny o nietypowych związkach, byłoby niezgodne z nauka Kościoła. Przykładem podejścia inkluzyjnego jest definicja rodziny sformułowana przez Vanier Institute of the Family w Kanadzie. Próbuje ona objąć nowe formy i zjawiska występujące w nowoczesnej rodzinie. Tak więc rodzina to „jakiekolwiek połączenie dwóch lub więcej osób, które złączone są więzami wynikającymi z umowy wzajemnej, urodzenia lub adopcji, i które razem podejmują odpowiedzialność za zapewnienie przetrwania oraz opiekę nad członkami grupy; za nowych członków pojawiających się w wyniku realizacji funkcji prokreacyjnej lub adopcji; za socjalizację dzieci; za społeczną kontrolę członków grupy; za produkcję, konsumpcję i dystrybucje dóbr i usług; za zapewnienie emocjonalnej zażyłości”.

Definicja ta nie wymaga wspólnego zamieszkiwania, nie odnosi się też do wieku członków rodziny i nie wymaga posiadania dzieci.

Podejście uniwersalne przyjmuje, iż rodzina jest grupą pokrewieństwa normatywnie określoną, która ma na celu wypełnianie zadań prokreacyjnych i socjalizacyjnych. Określenie „grupa pokrewieństwa” znaczy tutaj, iż członkowie rodziny połączeni są więzami pokrewieństwa określonymi przez małżeństwo; pokrewieństwo nie określa liczby rodziców ani też liczby dzieci. Za rodzinę uznaje się rodziny monoparentalne, dzieci adoptowane i poczęte w związku. Związek normatywnie określony oznacza, iż podkreśla się tu rolę społeczeństwa w definiowaniu co znaczy być rodziną. Za rodzinę w tym ujęciu nie będą uznawane pary bezdzietne.

Rodzina jest kategorią mobilną, podlegającą nieustannym zmianom wynikającym z jej funkcjonowania w szerszych kontekstach społecznych. Kształt i funkcjonowanie rodziny zależą w istotny sposób od świata społecznego, zewnętrznego w stosunku do niej. Społeczeństwo globalne, wraz z zawartymi w nim zhierarchizowanymi układami społecznymi, wpływa na rodzinę modyfikując jej strukturę, funkcjonowanie oraz mentalność jej członków. „Jeżeli społeczeństwo globalne znajduje się w trakcie intensywnych przeobrażeń, jego wpływ na rodzinę zwiększa się, rodzina ulega większym modyfikacjom, a nawet większym metamorfozom” (27,Pilch T.,Lepalczyk I.,1995,s.56). Rodzina egzystuje w szerszych, pozarodzinnych układach społecznych i dlatego „procesy i przeobrażenia rodziny nie są wy­łącznie rezultatem jej „sił” wewnętrznych; są w  znacznej mierze rezul­tatem oddziaływania struktur i procesów zewnętrznych” (37,Tyszka Z.,1994,s.32).

Poszczególne typy społeczeństw i obowiązujące w nich wzory normatywne i kulturowe, wpływają na kształtowanie i modyfikowanie się form życia rodzinnego, w zależności od swych indywidualnych i niekiedy specyficznych cech tak, aby rodzina harmonijnie funkcjonowała w określonym typie społeczeństwa. Na wzór rodziny funkcjonujący w danym modelu społeczeństwa mają wpływ takie czynniki jak: poziom rozwoju cywilizacyjnego i kulturowego, obowiązujące wartości i normy, które wynikają z tradycji świeckiej lub religijnej, siła kontroli społecznej a także przemiany społeczno-gospodarcze, ideologiczne i polityczne ,rozwój nauki (szczególnie medycyny), rozwój służby zdrowia, opieki społecznej, oświaty i szkolnictwa.

Typologia rodzin jest rozważana jako wynik wpływu norm społecznych rządzących małżeństwem, pożyciem seksualnym i reprodukcją, miejscem zamieszkiwania po ślubie, podziałem obowiązków, legalnością urodzeń oraz wykształceniem partnerów, na poszczególne typy rodzin. I tak wyróżnić można wiele typów rodzin, przy czym za kryterium tego wyróżnienia przyjmuje się najczęściej :

Małą (dwupokoleniową, podstawową, nuklearną) złożoną z rodziców i dzieci, przedstawianą najczęściej za pomocą klasycznego schematu 2 + 2 (rodzice i dwoje dzieci). Model ten został zapoczątkowany w XIX wieku, w okresie gwałtownej industrializacji i urbanizacji, której najważniejsze zmiany w zakresie dominującego modelu rodziny dotyczyły „przejścia od rodzi­ny dużej, wielopokoleniowej do rodziny małej. Sprzyjało temu życie w mieście, szeroki rynek pracy zapewniający możliwość osiągnięcia zabezpieczenia materialnego w młodym wieku, a tym samym uniezależnienie się od szerszej rodziny. Co znalazło odbicie też w ograniczeniu kon­taktów z szerszą rodziną, spadkiem wagi więzów pokrewieństwa” (10,Duch-Krzystoszek D. ,1995, s.177-178). Nuklearność rodziny była konsekwencją industrializacji społeczeństwa, gdyż znacznie łatwiej było się przemieszczać w poszukiwaniu pracy, w małym, dwupokoleniowym składzie. Wzmożona industrialna produkcja podniosła wyraźnie stopę życiową ludności krajów wysoko i średnio rozwiniętych, co powodowało sukcesywne podnoszenie się poziomu wykształcenia i kultury społecznej. Wywołana industrializacją ruchliwość geograficzna i społeczna ludności oraz heterogenizacja społeczeństw, stały się przyczynami rozluźnienia więzi wspólnotowych. Model rodziny małej upowszechnił się w XX wieku i wtedy też stał się dominującym typem rodziny.

Wielką ( wielopokoleniowa, dużą, familię) obejmującą więcej niż dwa pokolenia krewnych i powinowatych, którzy współżyją ze sobą w przestrzennym skupieniu. Rodzina wielka jest kierowana przez najstarszego mężczyznę, zwykle dziadka i przeważnie uznawana jest za rodzinę tradycjonalną, związaną z przeszłością. Jej klasyczną postacią jest patriarchalna rodzina duża, o ściśle zinstytucjonalizowanym charakterze, skupiająca kilka rodzina małych oraz krewnych z linii bocznych, którzy są w sposób bezwzględny podporządkowani woli głowy rodziny, najczęściej najstarszemu mężczyźnie w rodzinie.

Ród obejmujący krewnych w linii prostej oraz bocznej, wywodzących się od wspólnego przodka. Ród może być przestrzennie rozsiany i nie zawsze podlega kierownictwu jednej osoby.


rodzina matriarchalna charakteryzuje się dominującym znaczeniem kobiety w rodzinie. Matriarchat uważany jest za wcześniejszą formę sprawowania władzy w rodzinie niż patriarchat. Wielu teoretyków przyjmuje, że społeczności prehistoryczne były skoncentrowane wokół kobiety i prawdopodobnie w tym też okresie panował matriarchat. Badacze wiążą rozwój matriarchatu z powstaniem społeczności kopalniczych. W społecznościach takich znaczenie przypisywane pierwotnie mężczyznom-żywicielom (myśliwi) przechodziłoby na kobiety-żywicielki. Matriarchat to hierarchiczny ustrój społeczny i polityczny, w którym władzę sprawują kobiety. Termin ten, podobnie jak pojęcie patriarchat został wprowadzony przez J.J. Bachofena w 1861 roku, w jego dziele Das Mutterrecht.

rodzina patriarchalna z dominującą rolą mężczyzny w rękach, którego spoczywa władza nad pozostałymi członkami rodziny. Posiada on, także największy autorytet z racji zajmowanej pozycji. Tradycyjna rodzina patriarchalna była często rodziną wielką, w której synowie wraz ze swymi rodzinami, byli włączeni do jednego wspólnego gospodarstwa domowego, nad którym nieograniczoną władzę sprawował ojciec (głowa rodziny). Kobieta (żona, córka) w rodzinie tego typu, nie posiadała żadnych praw, o jej losie decydowali mężczyźni, najpierw ojciec, potem mąż .Sytuacja kobiet zaczęła się zmieniać począwszy od XVIII wieku, kiedy to rozwój kapitalizmu przemysłowego przyniósł konieczność pracy kobiet. Zatrudniano je bardzo chętnie, ponieważ ich praca był gorzej opłacana niż praca mężczyzn.

rodzina egalitarna ( demokratyczna), w której mąż i żona mają równe prawa i obowiązki. Taki układ cechuje przede wszystkim współczesne modele rodziny, a wynika on, z dostrzegalnej w drugiej połowie XX wieku, zintensyfikowanej autonomizacji jednostki w stosunku do pozostałych członków rodziny. „Autonomizacja jednostki zbiega się z procesami indywidualizacji zachodzącymi wewnątrz rodziny. Postępująca wewnątrzrodzinna egalitaryzacja poszerza zakres swobody kobiety (żony) oraz dzieci” (37,Tyszka Z.,1994,s.30). Rozwinięta cywilizacja XX-ego wieku oferuje pojedynczym jednostkom możliwość realizowania swoich indywidualnych celów życiowych, niezależnie od interesów rodziny, do której należą. Szczególnego znaczenia w tym modelu rodziny, nabiera wywalczony na drodze emancypacji, przywilej pracy zawodowej kobiet, w XX wieku stał się on zaletą i cechą szczególnie pożądaną przez mężczyzn.

Partykularyzacja dochodów w rodzinie wpłynęła na osłabienie pozycji mężczyzny jako żywiciela rodziny.

Z powyższą typologią, ściśle łączy się kolejne rozróżnienie, stworzone w oparciu o :





Z tym kryterium łączy się rozróżnienie wynikające z miejsca zamieszkiwania rodziny. I tak, gdy nowożeńcy zamieszkają po ślubie z rodziną pana młodego mówimy o zamieszkaniu patrylokalnym, gdy z rodziną panny młodej, o matrylokalnym zamieszkaniu. W tym ujęciu wyróżnia się także zamieszkanie bilokalne pozwalające nowo powstałej rodzinie wybrać mieszkanie, z którąś z rodzin lub mieszkać w pobliżu przynajmniej jednej z nich, oraz zamieszkanie neolokalne, gdy nowożeńcy wybierają miejsce zamieszkania niezależnie od tego, gdzie znajdują się domy ich rodzin pochodzenia.




* rodziny osierocone na skutek śmierci jednego z rodziców,

Rozpad lub rozluźnienie wielu wspólnot społecznych, tu także rodziny, upatrywany jest w postępującym procesie industrializacji i urbanizacji, które to generują czynniki dezintegrujące rodzinę. Konsekwencją industrializacji była heterogenizacja społeczności przejawiająca się w narastającej autonomizacji społecznej, rozluźnieniu więzi wspólnotowych, relatywizacji norm etycznych i obyczajowych oraz wzorów życia, także małżeńsko-rodzinnego. Zmniejszenie się spójności więzi rodzinnych przejawia się, w obserwowalnej w 2 połowie XX wieku, wzroście liczby rodzin niepełnych, powstających głównie w efekcie rozwodów, separacji, porzucania rodziny przez jednego z rodziców, a także co raz bardziej popularnego samotnego macierzyństwa jako świadomego wyboru.

- rodzina zrekonstruowana, czyli przekształcenie rodziny niepełnej w rodzinę pełną, gdy po śmierci współmałżonka lub po rozwodzie, matka lub ojciec wstępuje w nowy związek małżeński.

Typy rodziny są zmienne w czasie, mimo, że każda epoka ma skłonność do absolutyzowania form życia rodzinnego w niej występujących i do uważania ich za „naturalne” i prawidłowe. Jednak badania nad strukturą i typami rodziny wykazały jej zmienność i zdolności przystosowawcze w zmieniających się warunkach społecznych i kulturowych.

Definiując rodzinę na gruncie nauk społecznych, szczególna uwagę zwraca się na dwa aspekty : instytucjonalny i grupowy. Wedle pierwszego traktuje się rodzinę jako instytucję społeczną badając w jaki sposób zaspokaja ona priorytetowe potrzeby społeczeństwa globalnego, potrzeby innych grup społecznych w otoczeniu, których funkcjonuje oraz potrzeby jednostek ludzkich. W tym ujęciu, za element definiujący rodzinę przyjmuje się jej funkcje. Aspekt drugi koncentruje się na rodzinie jako jednej z najistotniejszych grup społecznych.



Podrozdzialy w tym rozdziale:


Rodzina jako grupa społeczna


Rodzina jako instytucja społeczna


Rodzina a religia


komentarze

Praca na prawdę porządnie napisana. Bardzo mi pomogła! Dziękuję!

skomentowano: 2010-12-06 11:02:57 przez: KASIA

a ja bym się tutaj przyczepiła do słów, że rodzina pełna gwarantuje... Otóż niczego nie gwarnatuje. Może umożliwiać w większym stopniu niż.... Ale niczego nie gwarantuje!

skomentowano: 2011-04-25 11:57:19 przez: Ewa

Szkoda tylko, że praca nie zawiera bibliografii, jest w niej coś, co chciaam wykorzystać w pracy badawczej, niestety nie moge, ponieważ nie ma źródła na którym mogłabym się oprzeć

skomentowano: 2012-06-08 19:37:54 przez: Martyna

Do Autora:
zasada źródłowości każe oznaczyć zapożyczenia (te dosłowne, czyli cytaty, i te pośrednie np. cudze klasyfikacje, zreiterpretowane definicje itp.) poprzez przypisy (oraz bibliografię na końcu pracy.
Te przypisy, które są w treści, są niekompletne, tzn. powinno ich być zdecydowanie więcej, i są prawdopodobnie przeniesione z innych miejsc/źródeł.
Do Martyny: przynajmniej część tych informacji znaleźć można w pracach (wymieniam tylko nazwiska) Krystyny Slany i Zbigniewa Tyszki.

skomentowano: 2012-10-20 15:02:19 przez: Paweł

skomentowano: 2020-08-12 13:14:28 przez: Joanna

jak znalezc kto jest autorem tej publikacji?

skomentowano: 2020-08-12 13:15:28 przez: Joanna

Copyright © 2008-2010 EPrace oraz autorzy prac.