www.eprace.edu.pl » model-rodziny » Definicja i typologia związków małżeńskich

Definicja i typologia związków małżeńskich

W myśl najogólniejszej definicji, małżeństwo jest trwałym, legalnym związkiem kobiety i mężczyzny, dokonywanym w sposób zgodny z prawem. Występuje u wszystkich znanych ludów, gdzie przyjmuje formę instytucji powszechnej i podstawowej, a jej charakter i struktura zależą od typu kultury, w której funkcjonuje, zespołu norm prawnych i religijnych oraz od rozwoju ekonomicznego danego społeczeństwa. Zdaniem socjologa J.Rossa Eshlemana małżeństwo łączy wiele kryteriów, które występują międzykulturowo i ponadczasowo. Kryteria te obejmują:

1) związek heteroseksualny zawierający co najmniej jednego mężczyznę i jedną kobietę;

2) społeczne uznanie lub przyznanie poparcia związkowi seksualnemu i rodzeniu dzieci bez jakiejkolwiek utraty pozycji we wspólnocie lub społeczeństwie;

3) interes publiczny bardziej niż rzecz prywatną, osobistą;

4) wysoce zinstytucjonalizowany i zeschematyzowany układ łączący;

5) założenie wspólnych i wzajemnych praw i zobowiązań pomiędzy małżonkami;

6) łączący w stosunki, które zakładają pewna trwałość .

Małżeństwo jest jedną z najstarszych instytucji społecznych, tworzącą podstawy dla powstania pełnej rodziny. W każdej kulturze, małżeństwo stanowi instytucję o nieporównywalnej z innymi doniosłości społecznej. Zawsze i wszędzie odróżnia się związki nazywane małżeńskimi od innych form ludzkiego współżycia. Już Arystoteles rozważał kwestie istoty małżeństwa i stwierdził, że moment zawarcia związku małżeńskiego jest jedną z najważniejszych decyzji podejmowanych przez człowieka tylko jeden raz w życiu. Takie rozumienie małżeństwa podkreśla zarówno jego wysoka rangę w hierarchii innych form współżycia ludzkiego, jak też akcentuje jego społeczny i prywatny wymiar.

Próbę stworzenia uniwersalnej definicji małżeństwa podjęła Ira Reiss, która zaproponowała by za małżeństwo uważać „społecznie akceptowany związek jednostek w rolach męża i żony z kluczową funkcją rodzicielstwa” .

Według amerykańskiego socjologa W.Stephensa małżeństwo to ”społeczny, legalny, seksualny związek rozpoczynający się publicznym obwieszczeniem i zobowiązaniem podejmowanym z myślą o jego trwaniu. To wszystko jest objęte umowa małżeńską, która określa obopólne prawa i obowiązki współmałżonków oraz prawa i obowiązki dotyczące wzajemnych stosunków między współmałżonkami i ich przyszłymi dziećmi” .

W polskiej literaturze socjologicznej dominujące jest łączenie zagadnień dotyczących małżeństwa z problematyką życia rodzinnego. Dowodzi tego L.Janiszewski, który stwierdził, że pomiędzy małżeństwem a rodziną zachodzi relacja oparta na pięciu związkach:

1) Związek genetyczny, ponieważ każda rodzina powstaje z zawarcia związku małżeńskiego;

2) Związek strukturalny, gdyż małżeństwo tworzy podstawowy element struktury rodziny, mąż i żona z chwilą urodzenia się lub adopcji dziecka stają się rodzicami, zatem małżeństwo staje się synonimem rodziny;

3) Związek funkcjonalny, gdyż istotne zadania i cele małżeństwa wchodzą w skład lub łączą się ściśle z podstawowymi zadaniami i celami rodziny;

4) Związek organizacyjny, gdyż wiele czynności związanych z życiem małżeńskim odnosi się jednocześnie do działań wykonywanych na rzecz rodziny;

5) Związek ideologiczny, ponieważ oceny dotyczące instytucji małżeńskiej korelują w zasadzie z ocenami wypowiadanymi na temat rodziny czy zjawisk życia rodzinnego traktowanych jako wartości (13,Janiszewski L., 1986,s.25-26).

Ujmowanie związku małżeńskiego w powiązaniu z rodziną ma swoją genezę w sposobie jego definiowania, polegającym na skłonności do ujmowania istoty małżeństwa w kontekście zadaniowym. Tu wymienić należy definicję Jana Szczepańskiego w myśl, której „małżeństwo, to społecznie unormowany związek dwóch osób, wzajemnie do siebie przystosowanych, między którymi występuje podział praw i obowiązków zmierzających do realizacji wspólnego celu” (34,Szczepański J.,1963,s.165). Trudno jest jednak jednoznacznie sprecyzować te zadania, gdyż ich zakres i ranga wyznaczane są typem kultury w obrębie, której funkcjonuje małżeństwo. Bez względu, jednak na różnic w definiowaniu obowiązków spoczywających na małżeństwie, wyróżnić można kilka elementów zadaniowych, które występują w niemal każdej definicji zadań małżeńskich, niezależnie od kontekstu kulturowego. Są to: reprodukcja biologiczna i uprawnienia seksualne małżonków, przekazywanie wartości kulturowych z pokolenia na pokolenie oraz przekazywanie dóbr materialnych.

Podobną definicje podaje Zbigniew Tyszka. Według niego małżeństwo jest „legalnym tj. społecznie akceptowanym, względnie trwałym związkiem kobiety i mężczyzny, powołanym w celu wspólnego pożycia, współpracy dla dobra rodziny, a więc głównie wychowania dzieci oraz wzajemnej pomocy” (36,Tyszka Z.,1974,s.77).

W innym ujęciu socjologicznym, podkreśla się instytucjonalny charakter małżeństwa i podporządkowanie go szeregu normom prawnym, moralno-obyczajowym i religijnym. Małżeństwo, jak twierdzi Henryk Stasiak, odnosi się tylko do określonego typu związków międzyludzkich, do określonych związków miedzy osobnikami odmiennej płci. Związek taki jest uznawany przez prawo, obyczaj i religię (33,Stasiak H.,1975,s.20). Podobnie określa ten rodzaj wspólnoty Franciszek Adamski, twierdząc, że małżeństwo w każdej kulturze, stanowi instytucję o dużej doniosłości społecznej, wykraczającą daleko poza sferę prywatności, podlegającą prawom i zwyczajom ustalonym publicznie, wspólnotowo (3,Adamski F.,1987,s.7).

Dopełnienie socjologicznych definicji małżeństwa, mogą stanowić definicje psychologiczne, które wzbogacają je o elementy zawierające czynniki emocjonalne i uczuciowe oraz uwzględniają różne cele małżeństw, nie tylko prokreację.

W ujęciu psychologicznym małżeństwo jest traktowane jako nowa jakoś, wspólnota, diada, związek. Według Marii Ziemskiej „małżeństwo stanowi szczególną grupę społeczną, tzw. diadę, składającą się z dwóch osób niekrewnych odmiennej płci, pozostających w trwałej bezpośredniej styczności i połączonych osobistą więzią uczuciową (…) małżeństwo tworzy jedność dwu różnych indywidualności, dwu niepowtarzalnych osobowości, które decydują się dalsze życie spędzić razem” (39,Ziemska M.,1975,s.53). Dominującym aspektem badań psychologicznych jak i socjologicznych, jest osiąganie zadowolenia w małżeństwie. W analizach socjologicznych mów się o sukcesie małżeńskim, natomiast w analizach psychologicznych używa się określeń: powodzenie, szczęście, dobrany związek. Zachodzi jednak pewna analogia pomiędzy tymi dwoma typami analizy związku małżeńskiego. Kryteria wymienione przez J.Rostowskiego jako wyznaczniki „dobranego związku małżeńskiego”, rzutują również na socjologiczną analizę małżeństwa. Są to: miłość, więzi interpersonalne, intymność, podobieństwo, pożycie seksualne, stosunek do dzieci, typy motywów wyboru partnera do małżeństwa (32,Rostowski J.,1987,s.30).

Małżeństwo jako instytucja i wspólnota może być eksplorowane zarówno przez socjologów jak i psychologów, jednak niektóre aspekty jego funkcjonowania powinny być przedmiotem zainteresowania socjologów, ze szczególnym ujęciem społecznego charakteru związku małżeńskiego. Małżeństwo w najogólniejszym ujęciu jest instytucją, poprzez którą społeczeństwo określa: przynależność społeczną każdego nowo narodzonego dziecka, więzy jego powinowactwa oraz sposób dziedziczenia własności; wprowadza dziecko w sferę kultury grupy, do której należy oraz do kultury całej społeczności; przez system norm obyczajowych wyznacza zakres uprawnień seksualnych swoich członków; określa sferę materialnej i pozamaterialnej pomocy nowo narodzonym dzieciom oraz wychowującym je kobietom. Małżeństwo jest zatem pewnym zespołem środków instytucjonalnych umożliwiających społeczeństwu realizację zadań wiążących się z prokreacją i socjalizacją swoich członków oraz określających stosunki pokrewieństwa w ramach grupy, w tym przede wszystkim przypisujących dzieci ich rzeczywistym lub domniemanym rodzicom.

Społeczny charakter małżeństwa zaznacza się w każdym społeczeństwie bez względu na typ jego kultury, gdyż zawsze oznacza ono fakt powstania określonego typu stosunków społecznych, zarówno między osobami tworzącymi związek małżeński, jak również między nimi a szerszymi grupami społecznymi. Wpływ grupy społecznej zaznacza się przede wszystkim poprzez sformalizowane normy prawne i religijne, przez środowiskowe normy obyczajowe i nacisk opinii publicznej. Czynniki te regulują zachowania partnerów prowadzące ich do małżeństw, a potem do zachowań małżeńskich i rodzicielskich.

Swoistym manifestem społecznego charakteru małżeństwa jest publiczna forma zawierania związku małżeńskiego, i to bez względu na religijny czy świecki charakter towarzyszącemu temu obrzędowi. Społeczeństwo wpływa również na określenie społecznie akceptowalnych typów małżeństw.

W przekroju geograficznym i czasowym spotykamy się z wieloma typami małżeństw, kształtującymi się na podstawie różnych czynników, dlatego też typologia związków małżeńskich może być przeprowadzana z zastosowaniem różnych kryteriów. Najczęściej wymieniane są:

Tradycyjna koncepcja małżeństwa czerpała inspiracje z trzech zasadniczych źródeł: ideologii religijnej, oficjalnego prawodawstwa oraz środowiskowych wzorów kulturowych opartych na doświadczeniu uprzednich pokoleń. O ile religijna koncepcja małżeństwa uzależniona jest od doktrynalnych podstaw poszczególnych wierzeń, a wzory środowiskowe są również ujmowane subiektywnie, to koncepcja prawna zdaje się być jedyną w miarę uniwersalną, obejmującą wszystkich członków danego społeczeństwa. Dlatego też świeckie i religijne modele małżeństwa powinny być względem siebie komplementarne.



Podrozdzialy w tym rozdziale:


Kryteria wyboru małżonka


Typologia związków małżeńskich


Przemiany w poglądach na charakter związku małżeńskiego


komentarze

skomentowano: 2016-07-14 16:05:25 przez: Justyna

Copyright © 2008-2010 EPrace oraz autorzy prac.