Rodzina jako grupa społeczna
W myśl najogólniejszej definicji rodziny jest ona „grupą społeczna złożoną z osób połączonych ze sobą więzią pokrewieństwa, małżeństwa a niekiedy powinowadztwa” (29,Piotrowski J.,1970, s.78).
R. König nazywa ją „grupą łączącą swoich członków w związek intymnego uczucia, współdziałania i wzajemnej pomocy” (2,Adamski F.,1985, s.20).
W innym ujęciu, MacIver i Page udzielając odpowiedzi na pytanie jaką grupą jest rodzina podkreślają, że „obejmuje ona uznany społecznie typ trwałego obcowania płciowego; obejmuje też określoną instytucjonalną formę małżeństwa; zawiera pewien system nomenklatury wyrażającej stosunki pokrewieństwa i dziedziczenia; jest jednostką gospodarującą, to znaczy zapewniającą swym członkom utrzymanie i opiekę; zaspokajającą ich potrzeby materialne i przygotowującą ich do samodzielnego życia; jest grupą mieszkającą wspólnie, tworząc jedno gospodarstwo domowe, które może obejmować dwa, a nawet trzy pokolenia” (2,Adamski F.,1985,s.19). Różni autorzy usiłują zbudować własne, mniej lub bardziej zadowalające definicje rodziny. Cechą wspólną niemal wszystkich z nich jest podkreślanie faktu, że rodzina zapewnia ciągłość biologiczną społeczeństwa i przekazuje dziedzictwo kulturalne następnemu pokoleniu. Te dwa naczelne zadania rodziny podkreślają doniosłość jej roli na tle innych zbiorowości społecznych, gdyż jako pierwszej grupie w społecznej biografii jednostki, przypisuje jej się szczególne miejsce w procesie uspołeczniania młodego pokolenia oraz zdobywaniu przez nie pierwszych orientacji życiowych. Znaczenie rodziny jako grupy społecznej wyraża się więc w społecznej ważności dwóch jej podstawowych zadań, a mianowicie: prokreacji i socjalizacji.
Rodzina jest jedyną „grupą rozrodczą”, tzn. grupą, która zwiększa swoją liczebność nie poprzez przyjmowanie członków z zewnątrz, ale przez rodzenie dzieci, więc jako tak utrzymuje ciągłość biologiczną społeczeństwa przekazując następnemu pokoleniu, na drodze dziedziczenia, biologiczne cechy gatunku. Oprócz właściwości biologicznych, rodzina przekazuje i utrwala, także elementy dziedzictwa kulturowego szerszych zbiorowości oraz dorobek właściwy jej samej, gdyż wytwarza własne środowisko kulturowe, swój mniej lub bardziej wyraźny styl życia, swoje indywidualne sposoby wyrażania się, swoje zwyczaje, nawyki, własne słownictwo, w ramach ogólnej kultury zbiorowości, narodu lub klasy w powiązaniu, z którymi funkcjonuje.
Rodzina nie jest jedyną grupą, w której odbywają się procesy socjalizacji i wychowania, jednak z uwagi na szczególnie intymny charakter więzi, na której oparte są relacje miedzy rodzicami i dziećmi, jest ona grupą, która pełni istotną role w tych procesach. Istnienie tej więzi wyznacza w rodzinie, podobnie jak i w innych grupach, wewnętrzną spójność sprzyjającą zaspokajaniu indywidualnych i zbiorowych potrzeb, warunkuje lojalność członków wobec całości i wpływa na ich umiejętność współpracy bądź przeciwstawienia się innym zbiorowościom. Typ więzi w rodzinie ma charakter naturalny, w której podstawę społecznego powiązania i wzajemnej przynależności, stanowią pochodzenie i pokrewieństwo. Intymność relacji wewnątrz rodziny opartych na bliskich i bezpośrednich stosunkach oraz wynikające z nich powiązanie emocjonalne członków rodziny, tworzą cechy wyróżniające tą grupę z szeregu innych zbiorowości.
Charles Cooley zaliczył rodzinę do kręgu grup pierwotnych, czyli takich, które wyróżniają się „ścisłym zespoleniem jednostek przez stosunki osobiste (face-to-face) i współpracę” (12,Gołdyka L.,2000,s.131). Grupy pierwotne zazwyczaj nie posiadają więzi formalnej. Zwraca się uwagę na silne, emocjonalne zaangażowanie członków w sprawy takiej grupy oraz łączący się z tym wysoki stopień identyfikacji z nią. Opierają się one na bliskości kontaktów i interakcji, a więc psychiczny rezultat bezpośredniego kontaktu stanowi swego rodzaju zespolenie się indywidualności w jedną całość, tak że wspólne życie i wspólne cele grupy stają się treścią jaźni indywidualnej, która zakłada pewien stopień sympatii i wzajemnej identyfikacji. Rodzina została zaliczona przez Cooleya do grup pierwotnych ze względu na charakter więzi społecznych łączących jej członków, będących ze sobą w kontaktach częstych i bezpośrednich, bliskich i intymnych. Pierwotność rodziny opiera się przede wszystkim na zasadniczym wpływie jaki ma ona na kształtowanie się społecznej natury oraz ideałów jednostki. Jest ona także źródłem elementarnych związków społecznych ideałów moralnych oraz pozytywnych uczuć warunkujących współżycie. Rodzina jako grupa pierwotna powstaje przeważnie spontanicznie, z osobistych nieformalnych pobudek i jako całość stanowi układ genetycznie niesformalizowany, jednakże otoczenie społeczne, w którym funkcjonuje stawia jej pewne formalne wymagania, takie jak np. zawarcie ślubu i przyjęcie uprawnień i obowiązków nałożonych przez ustawodawstwo państwowe.
Poczucie bliskości, specyfika istniejącej więzi, wspólna kultura duchowa oraz intymność relacji wewnątrz rodzinnych powoduje wykształcenie się w członkach rodziny poczucia odrębności, ukształtowania się świadomości „my” uważanej za jeden z podstawowych elementów definiujących grupę społeczną. Służy temu także poczucie zewnętrznej, obiektywnie postrzegalnej przez otoczenie odrębności, wyróżniającej daną rodzinę na tle innych oraz podobieństwo uczestników grupy pod względem istotnych cech związanych z udziałem w grupie. W przypadku rodziny może to być wspólnota krwi, nazwiska, zajmowanego terytorium, zwłaszcza takiego, które gwarantuje przestrzenną bliskość członków rodziny (wspólne zamieszkiwanie), a także wspólne cele realizowane dla dobra poszczególnych jej członków oraz rodziny jako całości.
Rodzinę można także charakteryzować ze względu na funkcjonujący w niej układ stałych, międzyosobniczych stosunków i wynikających z nich praw oraz obowiązków, a także określoną strukturę społeczną.
Struktura społeczna jest nieodzownym elementem konstruktywnym każdej grupy. W rodzinie tworzą ją sieć związków emocjonalnych, sieć komunikacji i interakcji pomiędzy członkami rodziny oraz organizacja funkcjonujących w niej ról. Zbigniew Tyszka pod pojęciem struktura rodziny rozumie „liczbę i jakość członków rodziny (liczba dzieci, liczba innych krewnych), układ ich pozycji i ról społecznych, przestrzenne ich usytuowanie, siłe więzi instytucjonalnych i psychicznych łączących poszczególnych członków rodziny, świadczącą o większej lub mniejszej spójności (kohezji) rodziny, podział czynności oraz strukturę wewnątrzrodzinnej władzy i autorytetów, łączącą się dość ściśle z układem pozycji społecznych, a także wewnątrzrodzinny rozkład miłości i względów” (36,Tyszka Z.,1974, s.60). W definicji tej można wyodrębnić trzy aspekty struktury rodziny: aspekt psychologiczny, na który składa się układ więzi emocjonalnych, aspekt społeczny realizowany za pośrednictwem układu pozycji społecznych w rodzinie oraz struktur władzy i aspekt kulturowy wyrażający się poprzez wzory regulujące życie rodzinne, a także normy i wzory wewnątrzrodzinnych ról społecznych. Psychologiczny wymiar struktury rodziny realizowany jest poprzez sieć wzajemnych relacji między jej członkami, opartych na poczuciu bliskości wynikającej z biologicznego charakteru więzi, wspólnoty krwi, która generuje poczucie odrębności grupy krewnych w stosunku do niekrewnych oraz determinuje szczególnie intymny rodzaj wzajemnych stosunków. Na społeczny charakter struktury rodzinnej skład się układ pozycji społecznych zajmowanych przez poszczególne osoby w rodzinie. Wyróżnić tu należy: pozycję władzy– zajmowanie której mierzone jest stopniem dostępu członków rodziny do udziału w podejmowaniu ważniejszych decyzji dotyczących rodziny; pozycję prestiżu - mierzoną za pomocą autorytetu jaki posiada dana jednostka w rodzinie; oraz pozycję miłości i względów - określaną za pomocą stopnia koncentracji i nasilenia pozytywnych uczuć na określonej jednostce.
Aspekt kulturowy określany jest przez system normatywnych wzorów i norm obyczajowych regulujących zachowanie i działania członków rodziny, zarówno w jej obrębie, jak i w relacjach z innymi osobami, grupami czy zbiorowościami. Stosunki między małżonkami oraz miedzy rodzicami i dziećmi, jak również miedzy krewnymi są określone prawem, obyczajem religią oraz tradycyjnymi wzorami wzajemnych oddziaływań. Czynniki te określają również model roli pełnionej przez poszczególne jednostki w ramach struktury rodzinnej, wyznaczając zakres jej praw i obowiązków, które powinna realizować. Podsumowując możemy przyjąć uogólnioną definicje rodziny jako grupy społecznej, wedle której „rodzina stanowi duchowe zjednoczenie szczupłego grona osób, skupionych we wspólnym ognisku domowym aktami wzajemnej pomocy i opieki, oparte na wierze w prawdziwą lub domniemaną łączność biologiczną, tradycje rodzinną i społeczną” (5,Adamski F.,2000,s.29). Grupę rodzinną wyróżniają spośród innych grup takie czynniki jak: wspólne zamieszkiwanie jej członków, wspólne nazwisko, wspólna własność, ciągłość biologiczna oraz wspólna kultura duchowa.
komentarze
Copyright © 2008-2010 EPrace oraz autorzy prac.