www.eprace.edu.pl » model-rodziny » Definicja i typologia związków małżeńskich » Typologia związków małżeńskich

Typologia związków małżeńskich

Tradycyjna koncepcja małżeństwa diametralnie różni się od modelu obowiązującego współcześnie. Życie małżeńskie ukazywane w przysłowiach i pieśniach XIX-wiecznych, odzwierciedla zwykle niedole kobiety, tyranizowanej przez męża, który kierował gospodarstwem, wydawał zarządzenia i wymagał od żony i dzieci bezwzględnego posłuszeństwa. Drugorzędna pozycja żony w związku małżeńskim miała swoje źródło w istniejących poglądach o niskiej wartości kobiety w ogóle „U niewiasty długie włosy, a krótki rozum” (23,Nowa księga…,1972). Do żony należało prowadzenie gospodarstw domowego i wychowywanie dzieci. Zawarcie związku małżeńskiego i posiadanie dzieci było traktowane jako obowiązek. Kobiety niezamężne lub mężatki nie posiadające dzieci nie cieszyły się szacunkiem społecznym, pragnienia dziewcząt koncentrowały się więc wokół szybkiego zamążpójścia. Kobietę uczono, aby była uległa wobec partnera i przedkładała wszystkie męskie sprawy ponad własne. Małżonkowie niewiele zajmowali się sobą, a raczej tym, czy ich życie małżeńskie i rodzinne przebiega zgodnie z przyjętymi normami o charakterze prawnym i społecznym: należytym utrzymaniem domu, dobrym wychowaniem dzieci i uregulowanym życiem nie powodującym skandali. W tej sytuacji relacje między małżonkami mogły przebiegać bez miłości, w sposób zupełnie obojętny. Rozdźwięk w małżeństwie, brak miłości, satysfakcji i szczęścia nie były na tyle istotnymi powodami, które mogłyby prowadzić do rozpadu małżeństwa. Rozwody w związkach o charakterze instytucjonalno-tradycjonalnym dopuszczano w nielicznych przypadkach. Małżeństwo i rodzina miały stanowić nienaruszalną całość, której interesy uważane były za nadrzędne wobec partykularnych interesów jej członków. Tradycyjny model małżeństwa wzmacniany był poprzez kontrolę społeczną ze strony najbliższego otoczenia, które wywierało silną presję na powszechnie preferowany model związku oraz determinowało zakres powinności męża i żony. Wszelkie odstępstwa od uznanego wzoru, spotykały się z sankcjami w postaci separacji towarzyskiej lub wykluczenia ze społeczności lokalnej. Dopiero zapoczątkowana w XIX wieku industrializacja i urbanizacja przyniosła zmiany w życiu społecznym, a przez to również w postrzeganiu związku małżeńskiego i relacji miedzy mężem a żoną. Nowa sytuacja ekonomiczno-społeczna doprowadziła do emancypacji i uniezależnienia się kobiet. Wywalczony przez nie przywilej pracy zawodowej stał się zaletą i cechą pożądaną przez mężczyzn. W małżeństwie i rodzinie wyraźnie zaznaczyła się partykularyzacja dochodów członków rodziny. Stopniowo zaczęto odchodzić od koncepcji męża- żywiciela rodziny, jednak równouprawnienie kobiety w obowiązkach rodzinnych wcześniej stało się faktem w świadomości społecznej niż w przywilejach i prawach.

Przemiany rodziny współczesnej, oparte na przeobrażeniach społecznych związanych z industrializacją, zmieniły gospodarczą rolę kobiet. Również na nie spadł obowiązek uczestniczenia w zapewnieniu materialnych warunków bytu rodzinie. Praca zawodowa kobiet zamężnych zaczęła być traktowana jako nowa postać tradycyjnej roli kobiety w rodzinie. Konsekwencją takich przemian, była zmiana relacji małżeńskich w związku, ukształtował się model małżeństwa partnerskiego, w którym zarówno mąż jak i żona dzielą między sobą obowiązki domowe i zawodowe.

W kręgu kultury europejskiej małżeństwo partnerskie uważa się za dominujący model współżycia kobiety z mężczyzną. W Polsce wzory partnerskiego współżycia małżonków, upowszechniły się wraz z następowaniem procesu transformacji ustrojowej. Istotą partnerstwa w małżeństwie jest zasada równości kobiety i mężczyzny opierająca się na trwałej więzi miedzy nimi, na miłości rozumianej też jako wzajemny szacunek, na odpowiedzialności za siebie i współpartnera oraz na wierności.

Wśród najważniejszych cech odróżniających związek partnerski od innego typu małżeństwa, wymieniane się najczęściej:

• właściwa komunikacja i dbałość o wzajemne zaspokajanie swoich potrzeb, co wymaga rzetelności i otwartości w ich artykułowaniu;

• właściwy system sprawowania władzy domowej, która powinna brać się, przede wszystkim, z autorytetu osobistego;

• silna więź emocjonalna, wyrażająca się indywidualizacją w przejawianiu miłości, czułości, opiekuńczości, oddania i empatii, a najważniejszymi elementami są podobieństwo, symetryczność lub komplementarność wzajemnych uczuć;

• specyficzna więź seksualna, ściśle powiązana z emocjonalną, gdzie kobieta oprócz wypełniania roli matki, staje się równoprawną partnerką seksualną w związku;

• silna więź intelektualna, która umacnia przyjaźń i podtrzymuje wzajemną atrakcyjność partnerów. Jej podstawę stanowi więź kulturowa, wspólny system wartości, styl życia i uczestniczenia w kulturze. Ważny jest tu poziom wykształcenia, zgodność w przestrzeganiu wartości, celów i dążeń życiowych;

• równowaga ekonomiczna w materialnej sferze życia.

Partnerski model współżycia małżeńskiego uważany jest za niezwykle trudny w realizacji. Mimo szczerych chęci realizowania takiego wzoru współżycia, wiele par deklarujących partnerstwo, realizuje je tylko w stopniu częściowym, łącząc je z modelem tradycyjnym. Szczególnie uwidacznia się to w takich momentach jak: przyjście na świat pierwszego dziecka czy bardzo absorbująca praca zawodowa jednego z małżonków (częściej męża niż żony), kiedy to następuje jednoznaczny podział zadań i obowiązków odzwierciedlający tradycyjne przyporządkowanie do ról wynikających z płci (kobieta-matka-gospodyni domowa, mężczyzna- żywiciel rodziny).

W związku z procesem globalizacji, upowszechniają się, głównie za pośrednictwem mass-mediów, nowe wzory życia. Pojawiają się różne tzw. wzorotwórcze czy normotwórcze grupy generujące zmiany w sposobie myślenia i zachowania ludzi. Przemiany te dotykają wszelkich aspektów ludzkiego życia, w tym także małżeństwa i rodziny.

Podobnie, jak inne instytucje, małżeństwo ulega procesom przemian, przybierając rozmaite zewnętrzne formy. Miarę tych przemian trafnie oddaje stwierdzenie, że małżeństwo „wczoraj było społecznym ustaleniem, dziś jest zaangażowaniem we dwoje” (32,Rostowski J.,1987,s.6). Obecnie, obok zalegalizowanych, formalnych związków, zdarzają się również związki niesformalizowane, wynikające jedynie z prywatnej umowy miedzy partnerami. Często posiadają one cechy klasycznego związku małżeńskiego i pełnią identyczne funkcje w życiu zaangażowanych w nie osób. Wśród takich wolnych związków wymienia się najczęściej dwie formy związków konsensualnych: konkubinat i kohabitację.

Konkubinat to stan faktycznego pożycia dwóch osób odmiennej płci, na zasadach małżeństwa, bez jego zalegalizowania. W takim związku partnerzy funkcjonują na dwóch płaszczyznach wspólnego życia: płaszczyźnie wspólnych zainteresowań i płaszczyźnie kontaktów seksualnych. Konkubinat nie zakłada wspólnego zamieszkiwania i prowadzenia jednego gospodarstwa domowego. Zakres praw i obowiązków partnerów względem siebie, jest w tego typu relacji bardzo zredukowany. Z punktu widzenia przepisów prawnych konkubinat nie jest instytucją prawną, należy jednak wziąć pod uwagę, że prowadzi on do powstania sytuacji zbliżonej do rodziny, zwłaszcza jeżeli obejmuje on dzieci pochodzące z takiego związku. W niektórych krajach świata (Holandia, Belgia, Luksemburg, Francja, Szwecja, Finlandia) istnieje możliwość zarejestrowania konkubinatu, co powoduje podobne skutki prawne jak ślub (tzn. prawo dziedziczenia, możliwość pozywania o alimenty itp). Zazwyczaj różnica między zarejestrowanym konkubinatem a ślubem w tych krajach polega na tym, że do tej rejestracji nie potrzeba organizować uroczystej ceremonii z przysięgą lecz tylko złożyć zgodne, pisemne oświadczenie w stosownym urzędzie, oraz nie trzeba przeprowadzać sprawy rozwodowej w razie chęci zakończenia tego związku, lecz również złożyć po prostu stosowne oświadczenie przez jedną ze stron. Oświadczenie to jest zwykłą umową cywilno-prawną, która może zawierać szczegółowe ustalenia zakresu wzajemnej odpowiedzialność prawnej i majątkowej. W razie sporów majątkowych rozstający się konkubenci mogą dochodzić swoich praw na drodze sądowej, w oparciu o podpisane przez siebie wcześniej oświadczenie.

W Polsce, aktualnie nie ma możliwości rejestrowania konkubinatów, ani praktycznego dochodzenia praw spadkowych, alimentacyjnych i jakichkolwiek innych z tytułu pozostawania w takim związku.

Kohabitacja łączy się ze współzamieszkiwaniem partnerów, którzy nie muszą być powiązani legalnym związkiem, ale razem zamieszkują, partycypują w utrzymaniu wspólnego gospodarstw domowego, wychowywaniu dzieci. Z punktu widzenia socjologicznych definicji małżeństwa, wolne związki mogą być uznane za formę związku małżeńskiego, gdyż „legalność” rozumiana w sensie socjologicznym, sprowadza się do istnienia społecznej akceptacji dla danej formy wspólnego życia dwóch osób. Nowe wzory w zakresie życia małżeńskiego i rodzinnego upowszechnił się w Polsce niezwykle szybko. Postmodernizowanie się stosunków demograficznych w okresie zaledwie 10 lat transformacji systemowej wykazuje, że zmiany demograficzne dokonują się o wiele szybciej niż zmiany w sferze społeczno-ekonomicznej, wpływając w zasadniczy sposób na obraz nie tylko małżeństwa i rodziny, ale i całego społeczeństwa. W ostatnim dziesięcioleciu zmienił się radykalnie stopień społecznej akceptacji dla związków konsensualnych w stosunku do wcześniejszych lat. Z raportu przygotowanego przez CBOS w marcu 2002 roku na temat poparcia dla wolnych związków, akceptacje takowych deklaruje 60% ankietowanych (rys.1).

Z informacji uzyskanych w Spisie Powszechnym w 1978 roku, dowiadujemy się, że liczba par żyjących w nieformalnych związkach wynosiła wówczas 189 tyś., czyli ok.90 tyś. par, co stanowiło 1% wszystkich par małżeńskich. Dane Mikrospisu z roku 1995, mówią o liczbie ponad 310 tyś. osób żyjących w wolnych związkach. Dane z ostatniego Spisu Powszechnego w roku 2002 ilustruje tabela 1/1.1/.

Tab.1/1.1/Ludność wg płci i stanu cywilnego faktycznego w roku 2002.

STAN CYWILNY	RAZEM	MĘŻCZYŹNI	KOBIETY
OGÓŁEM	31288428	14962106	16326322
KAWALEROWIE/PANNY	8732027	4862997	3869030
ŻONACI/ZAMĘŻNE	18099824	9021417	9078407
WDOWCY/WDOWY	2871010	424696	2446314
ROZWIEDZENI/ROZWIEDZIONE	1030031	394202	635829
W SEPARACJI	309154	133961	175193
POZOSTAJĄCY W MAŁŻEŃSTWIE	17703770	8823388	8880382
W ZWIĄZKACH PARTNERSKICH	396054	198029	198025
NIEUSTALONE	246382	124833	121549

Zarówno dane ze Spisów Powszechnych, jak i obserwacje czynione przez socjologów analizujących współczesne życie małżeńsko-rodzinne, wykazują, że wolne związki są rozwijane przeważnie wśród ludzi młodych, rozwiedzionych, mieszkających w wielkich miastach.

Dane Mikrospisu z roku 1995 ukazują, iż w związkach kohabitacyjnych pozostawało w Polsce 310 55 osób, przy czym proporcje płci były zasadniczo wyrównane (49,9% mężczyzn i 50,6% kobiet). Związki tego typu uznawane są za fenomen wielkich aglomeracji miejskich. Badania wykazały, że 75,2% par funkcjonujących w związkach nieformalnych, mieszka w miastach, które zresztą, jak wynika z analiz socjologicznych, cechują się większą heterogenicznością i anonimowością życia, mniejszą kontrolą społeczną, co pozwala na istnienie różnych form życia małżeńsko- rodzinnego.

Zdecydowana większość kohabitujących par w Polsce znajduje się w wieku 30-39 lat i 40-49 lat, stanowią oni ponad 53% osób pozostających w związkach nieformalnych. Domniemywać można, iż w tej fazie cyklu życia mamy do czynienia ze związkami po rozwodowymi lub pozamałżeńskimi, lub wreszcie ze związkami osób o tzw. mieszanym stanie cywilnym, kiedy to osoby stanu wolnego łączą się z osobami reprezentującymi pozostałe kategorie stanu cywilnego.

Dane prezentujące sytuację rodzinną, tj. liczbę rodzin i liczbę dzieci osób pozostających w związkach nieformalnych, przybliżają socjologiczne portrety takich związków. Większość kohabitujacych par (84 429–tj.57,1%) posiada dzieci do 24 lat pozostające na utrzymaniu rodziców. Przeciętna liczba dzieci dla wszystkich tego typu rodzin wyniosła 1,87 dzieci, tak więc rodziny kohabitujące zaliczyć należy do kategorii rodzin małodzietnych, które generalnie dominują w Polsce.

komentarze

Przeszukaj ePrace

Copyright © 2008-2010 EPrace oraz autorzy prac.